Hydrastis canadensis
- Türkçe Adı: Altın mühür
- İngilizce Adı: Goldenseal
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Aslen Amerika’ya ait olan bitki, sonradan diğer kıtalarda ve bölgelerde de yetiştirilmeye başlamıştır. Yaklaşık 30 cm boylarında otsu bir bitkidir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin toprak altı kısımları medikal amaçlar için kullanılmaktadır.
İçeriğindeki Bileşenler: İzokinolin alkoloidleri (hidrastin, berberin, kanadin, kanadalin) ve nişasta başta olmak üzere birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Altın mühür bitkisinin içerdiği berberin bileşeninin, antibakteriyel, antifungal (mantar öldürücü) ve antiprotozoal (protozoa adlı bazı zararlı tek hücrelileri öldürücü) etkileri bulunmaktadır. Bu bileşenin özellikle Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes, Eschericia coli, Shigella boydii, Vibrio cholorae, Mycobacterium tuberculosis, Candida albicans, Candida tropicalis, Trichopyton mentagrophytes, Mycrosporum gypseum, Giardia lambia vs.. başta olmak üzere birçok patojen üzerinde öldürücü etkisi vardır.
Teorik olarak bu bitkinin Escherichia coli başta olmak üzere, idrar yollarında hastalık oluşturan bazı bakterilerin, idrar yolları duvarına tutunarak hastalık meydana getirmesini önlediğini düşündüren bir takım çalışmalar mevcuttur.
Altın mühürün içerdiği berberin maddesinin, antihipertansif (tansiyon düşürücü, inotropik (kalp kasının kasılma gücünü etkileyici) ve antiaritmik (kalpteki ritm bozukluklarını önleyici) etkileri olduğu da düşünülmektedir. Bu etkisini vücutta alfa adrenerjik blokajı sağlayarak gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir.
Yapılan ilk araştırmalar sonucu, kalp yetmezliği hastalarında kullanılan berberin maddesinin, kalp aritmilerini (ritm bozukluklarını) azalttığı ve sol ventriküler fonksiyonu iyileştirmeye yardımcı olduğu görülmüştür.
Yapılan diğer çalışmalarda ise bu maddenin kandaki glukozu ve kötü kolesterol olarak bilinin LDL’yi azaltmada etkili olduğu, ayrıca antitümör etkinlik göstererek karaciğeri toksinlerin zararlı etkisinden koruduğu da görülmüştür.
Yukarıda bahsedilenlerden başka, altın mühür bitkisinin antipiretik (ateş düşürücü), antienflamatuar (iltihap ve yangı karşıtı) ve kanamayı durdurucu özellikleri vardır.
Bu bitki halk arasında,
- Soğuk algınlığı, grip, burun tıkanıklığı, alerjik rinit gibi üst solunum yolları hastalıklarında,
- Gastrit, peptik ülser gibi mide ile ilgili hastalıklarda,
- Kolit, diyare, kabızlık ve bağırsaklarda gaz birikimi gibi bağırsaklarla ilgili rahatsızlıklarda,
- Vajina ve idrar yolları enfeksiyonlarında,
- Menoraji (ağrılı adet görme) ve dismenore (3 aydan fazla adet görememe) gibi kadınları ilgilendiren regl düzensizliklerinde,
- Hemoroid ve anal fissür gibi rahatsızlıklarda,
- Bazı iç kanama durumlarında, kanamayı durdurmak için,
- Karaciğer bozukluklarında karaciğeri kuvvetlendirmek için,
- Bazı kanser türlerinde,
- Kronik yorgunluk sendromunda,
- Sarılık gibi bazı karaciğer ile ilgili hastalıklarda,
- Gonore gibi cinsel yolla bulaşan bazı hastalıkların tedavisine yardımcı,
- Doğum sonrası kanamaları durdurmak için,
- Yüksek ateş durumlarında ateşi düşürmek için,
- Zaatüre gibi bazı akciğer hastalıklarında tedaviye yardımcı olarak,
- Sıtma, boğmaca ve anoreksi gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde veya tedaviye destek olması amacıyla oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılır.
- Altın mühür halk arasında, aşağıdaki durumların tedavisinde veya tedaviye yardımcı olması amacıyla, topikal olarak (etkilenen bölgenin üzerine) kullanılmaktadır:
- Dişeti ve ağız bölgesindeki tahriş ve yaralar
- Cilt kızarıklık ve kaşıntıları
- Deride meydana gelen ülseratif durumlar
- Enfeksiyon kapmış yaralar
- Egzama türleri
- Akne ve sivilce gibi iltihabik cilt kusurları
- Kepek ve saç derisinde pullanma gibi sorunlar
- Kelliğe neden olabilen saçkıran hastalığı
- Herpes blisters ve Herpes labialis gibi virüsler nedeniyle cinsel bölgede oluşan uçuklar
Yukarıda bahsedilenlerin yanında, çeşitli göz enfeksiyonları ve konjuktivit gibi göz ile ilgili rahatsızlıkların tedavisinde göz yıkama suyu olarak kullanılmaktadır. Altın mühür bitkisi ayrıca kulak çınlaması, kulak ağrısı ve kataral sağırlık gibi kulak ile ilgili bazı rahatsızlıklar veya hastalıklarda da kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Genellikle birçok kaynakta bu bitkinin kullanımıyla ilgili tipik bir dozaj şekli belirtilmemesine rağmen, bazı medikal kaynaklarda bitkinin kuru toprak altı kısımlarından, günde 3 kez 0,5-1 gram oral kullanımın (ağız yoluyla) uygun olduğu belirtilmiştir.
Eğer bu bitkiyi çay olarak tüketmek istiyorsanız 0,5-1 gram kurutulmuş bitki kökünü 150 ml kaynar suda 5-10 dakika demledikten sonra süzerek tüketmeniz önerilmektedir.
Not: Altın mühür kökünü saklarken, oda sıcaklığında, nem, yüksek ısı ve güneş ışığından koruyarak saklamaya özen gösteriniz.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Bu bitkinin medikal amaçlar için uygun doz ve şekillerde kullanımı güvenli kabul edilmektedir.
Ancak altın mühürün özellikle yenidoğanlarda kullanımı güvenli kabul edilmemektedir. Bunun nedeni, altın mühürün içeriğinde bulunan berberin maddesinin kernikterus isimli hastalığa yol açabilmesidir (Kernikterus: Yeni doğan çocukta indirekt bilirubinin merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerinde birikerek onları zedelemesiyle gelişen ve oldukça ağır seyreden bir hastalıktır).
Bu bitkinin gebeler tarafından da kullanımı güvenli kabul edilmemektedir. Altın mühürün içeriğindeki berberin adlı bileşenin plasentadan fetusa geçebileceği ve kernikterusa neden olabileceği düşünülmektedir.
Altın mühür, emziren kadınlar tarafından da kullanılmamalıdır. Bu durumun nedeni, altın mühürün içeriğindeki bileşenlerin süte geçerek, bebekte kernikterus oluşumuna yol açabileceği düşüncesidir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim: Herhangibir etkileşim bilinmemektedir.
İlaçlarla Etkileşim:
- Siklosporin: Bu bitkinin içerisindeki berberin bileşeninin sitokrom P450 3A4 enzimini inhibe ettiği (etkisini önlediği) bilinmektedir. Bahsedilen enzim ise siklosporinin metabolize olmasını ve parçalanarak atılmasını sağladığından, kandaki siklosporin seviyesinin artacağı düşünülmektedir.
- Sitokrom P450 2D6 Substratları: Altın mühür, sitokrom P450 2D6 enzimini inhibe ederek bu enzim sayesinde metabolize olarak parçalanan ilaçların kandaki miktarını arttırabilir. Bahsedilen enzim sayesinde metabolize olan bazı ilaçlar: amitriptilin (Elavil), klozapin (Clozaril), kodein, desipramin (Norpramin), donezepil (Aricept), fentanil (Duragesiz), fluoksetin (Prozac), meperidin (Demerol), metadon (Dolophin), metoprolol (Lopressor), olanzapin (Zyprexa), ondansetron (Zofran), tramadol (Ultram), trazodon (Desyrel) vs..
- Sitokrom P450 2D6 Substratları: Altın mühür bitkisinin sitokrom P450 3A4 enzimi üzerindeki etkileri konusunda birbiriyle çelişen çalışma sonuçları mevcuttur. Klinik çalışmalar, altın mühür bitkisinin bu enzimi inaktive ederek, bahsedilen enzim tarafından metabolize olarak parçalanan ilaçların plazma konsantrasyonlarının artabileceğini göstermiştir. Buna rağmen, bu bitki ile beraber kullanılan ve sitokrom P450 3A4 enzimi sayesinde metabolize edilen ilaçlardan biri olan indinavir’in (Crixivan) kullanımı sonucu, bahsedilen ilacın kandaki seviyesinin artması beklenirken, böyle bir etki meydana gelmemiştir. Buna rağmen altın mühür bitkisini oral yolla kullanırken, aynı zamanda CYP 3A4 enzimi ile metabolize olan bir ilaç kullanıyorsanız, dikkatli olmanız tavsiye edilmektedir. Bahsedilen enzim tarafından metabolize edilen ilaçlardan bazıları: lovastatin (Mevacor), karitromisin (Biaxin), indinavir (Crixivan), sildenafil (Viagra), triazolam (Halcion) vs..
- Digoksin (Lanoxin): Yapılan çalışmalarda altın mühür bitkisinin, sağlıklı gönüllülerde, digoksinin kandaki max. konsantrasyonunu %14 arttırdığı tespit edilmiştir. Fakat bu bitkinin, digoksine ait diğer farmakolojik parametreleri etkilemediği görülmüştür. Bu nedenle altın mühür bitkisi, digoksin ile beraber kullanıldığında çok anlamlı bir etkileşim görülmemektedir. Buna rağmen bazı çalışma sonuçları, bu bitkideki bazı bileşenlerin, p-glikoproteini etkileyebileceğini düşündürmektedir. Ancak bahsedilen çalışmalar, bileşenlerin p-glikoproteininin çalışmasını ne şekilde etkileyebileceğini göstermemiştir. Bu nedenle digoksin kullanan kişilerin, altın mühür bitkisi kullanacaklarsa dikkatli olmaları tavsiye edilmektedir.
- P-Glikoprotein Substratları: Altın mühür bitkisinin p-glikoprotein üzerine etkisi hakkında çelişkili araştırma sonuçları vardır. Bu nedenle daha fazla araştırmalar yapılarak sonuçlar elde edilene kadar, bahsedilen ilaçları kullanan kişilerin daha dikkatli olmaları önerilmektedir. Bahsedilen ilaçlardan bazıları: bazı kemoterapötik ilaçlar (etoposid, paclitaxel, vinblastin, vincristine, vindesin), antifungal (ketokonazol, itrakonazol), proteaz inhibitörleri (amprenavir, indinavir, nelfinavir, saquinavir) H2 antagonistleri (simetidin, ranitidine), bazı kalsiyum kanal blökörleri (diltiazem, verapamil), kortikosteroidler, eritromisin, fexofenadin (Allegra), siklosporin, loperamid (Imodium), quinidine vs…
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Hiperbilirubinemi: Altın mühür bitkisinin içeriğindeki berberin maddesinin yenidoğanlarda kernikterus adlı hastalığa neden olma ihtimali vardır (Kernikterus: Yeni doğan çocukta indirekt bilirubinin merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerinde birikerek onları zedelemesiyle gelişen ve oldukça ağır seyreden bir hastalıktır). Özellikle hiperblirubinemi görülen prematüre bebeklerde bu risk çok daha yüksektir. Bahsedilen sebepten dolayı yenidoğanlarda altın mühür bitkisinin kullanımı kontrendikedir.
Bilimsel Araştırmalar:
- Kanser Tedavisine Yardımcı: Altın mühür bitkisinden elde edilen berbamin bileşeni, kemoterapi veya radyoterapi sonucu kandaki lökositlerin (akyuvarlar) azalması gibi durumlara karşı, 1972 yılından beri Çin’de kullanılmaktadır.Lökosit sayıları 4000’in altında olan 405 hastaya günde 150 mg (3X50mg) berbamin bileşeni 1-4 hafta süresince uygulanmıştır. 4 hafta sonunda bu tedavinin 163 vakada çok etkili olduğu (%40,2), 125 vakada etkili olduğu (%38,8) ve 117 vakada ise etkisiz olduğu (%29) görülmüştür. Bu tedavinin etkililik oranı %71 olarak tespit edilmiştir.
- Kolesterol: Altın mühür bitkisinden elde edilen berberin bileşeninin etkisi 32 hiperkolesterol hastası üzerinde test edilmiştir. Çalışmanın sonucuna göre elde edilen analiz tablolarında, bu maddenin hiperkolesterol hastalarındaki total kolesterolü %29, LDL kolesterol (kötü kolesterol) %25 ve trigliseridleri ise %35 oranında düşürdüğü gözlenmiştir. Araştırmaya katılan hastalar, 3 ay boyunca sadece günde 1 gram (500 mgx2 kez) berberin kullanmışlardır. Bahsedilen berberin bileşeninin etkili olması yanında tedavi oldukça iyi tolere edilmiş ve orta seviyeli kabızlık dışında hiçbir yan etki gözlenmemiştir. Yapılan araştırmalar sonucu, berberin bileşeninin, hiperkolesterol tedavisinde klasik olarak kullanılan "statin”lerden daha farklı bir mekanizma sayesinde kolesterolü düşürdüğü ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla araştırmacılar tüm bu verileri oldukça umut verici olarak yorumlayıp, ileride berberin bileşeninin yeni bir hipolipidemik ilaç olarak kullanılabileceğini düşünmektedirler.
- Diyare: Seyahat ishali görülen bir grup hastada yapılan klinik araştırmalarda, hastaların bir grubuna günde 400 mg tek doz berberin sülfat verilirken (altın mühür bitkisinden elde edilen bir bileşik), diğer grup plasebo grubu olarak belirlenmiş ve ilaç tedavisi uygulanmamıştır. Tedaviyi takiben, her iki gruptaki hastalardan 8’er saat aralıklarla, 3 dışkı numunesi alınarak inceleme yapılmıştır. 24 saatin sonunda berberin kullanan hastaların birçoğunda ishal semptomları kesilirken (%42), plasebo grubundaki iyileşme oranı daha düşüktür (%20).
- Tümör: Sıçanlar üzerinde yapılan klinik araştırmalarda, sıçanlarda bilinçli olarak beyin tümörleri meydana getirilmiştir. Daha sonra bu beyin tümörlerinin tedavisinde altın mühür bitkisinden elde edilen berberin bileşeninin etkili olup olmadığı araştırılmıştır. 10mg/kg dozunda berberin verilen farelerdeki tümör hücrelerinin %81’inin öldüğü görülmüştür. Hayvanlar üzerinden elde edilen bu sonuçlar, beyin tümörlerinin tedavisinde gelecek vaat edici olarak değerlendirilmiştir. Bu nedenle hayvan çalışmalarından yola çıkarak, bu bileşenin insanlardaki beyin tümörleri üzerindeki etkisinin araştırılarak anlaşılması gerekmektedir.
Tadı: Kekremsi - acı
Kullanılan Kısımları: Kök
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltırken, Vata’yı arttırır
Genel Nitelikleri: Antipiretik (ateş düşürücü), alteratif (kan temizleyici ve detoks etkili), antibiyotik, antibakteriyel, antiseptik
Özellikle Etkilediği Sistemler: Sindirim, dolaşım ve lenf sistemleri
Kullanım Alanları: Altın mühür, Ayurvedada özellikle sarılık, hepatit, diyabet, obezite, ülserler, enfeksiyon sonucu meydana gelen yüksek ateş, lenf düğümlerinin ve bezlerin şişmesi, hemoroid, egzama, piyore (diş eti iltihabı), ağrılı adet görme ve lökore (vajinal akıntı) gibi hastalıkların tedavisinde veya tedaviye yardımcı amaçlı olarak kullanılır.
Altın mühür iyi bir antibiyotik, antiseptik ve antibakteriyeldir. Özellikle sindirim sistemindeki maya ve mantarları öldürerek florayı temizler. Bu etkilerini dolaşım sisteminde de gösterdiği düşünülmektedir. Vücuttaki şeker ve yağ metabolizması ile beraber, karaciğer ve dalağın fonksiyonlarını düzenlemede yardımcıdır. Toksinlerin ve fazla dokuların vücuttan atılmasında işe yarar. Muköz membranların temizlenmesinde ve müköz membranların akıntılı durumlarında kullanılarak tedavi edici etki gösterir.
Tedavi edici etkilerinden yararlanılacağı zamanların yanı sıra altın mühür bitkisi her hastalık durumunda kullanılmamalıdır, çünkü yan etkileri de vardır. Sindirim sistemindeki patojen (hastalık yapıcı) bakterileri yıkarak uzaklaştırması haricinde, bağırsaklardaki doğal florada bulunan yararlı bakterileri de yıkarak, bağırsaklardaki dengeyi bozabilir. Tıpkı sentetik antibiyotikler gibi, antibiyotik özellik gösterdiğinden, bahsedilen antibiyotiklare benzer yan etkiler gösterebilir.
Ateşli enfeksiyonlarda zencefil ve kara biberle kombine edilerek kullanılabilir. Ağızdaki bakterileri yok etmek ve enfeksiyonların tedavisine yardımcı olmak için, mürrüsafi ile beraber kullanıldığında oldukça işe yarayacağı düşünülmektedir. Altın mühür bitkisi, muhtemelen Hindistan’da bulunan ve Pitta’yı düşürmek için kullanılan en etkili bitki olduğundan oldukça ünlüdür.
Bu bitki yukarıda bahsedilenlerin yanı sıra adeti düzenlemede, fazla adet kanamasını önlemede, kanamayı durdurmada, hemoroid ve vajinal mantar tedavisinde kullanılmakta olup, işe yarayacağı düşünülmektedir.
Bunların yanı sıra göz iltihaplarında antienflamatuar bir göz yıkaması olarak da kullanılabilir.Altın mühür, aşırı zayıflık, nevrasteni, vertigo, kronik yorgunluk gibi durumlarda kullanılmamalıdır.